Ko‘pchilikka ma’lumki, hozirgi kunda hududiy bandlik bo‘linmalari tomonidan umumta’lim maktablari rahbarlari tomonidan o‘qitilayotgan dars soatlarini hamda o‘qituvchilar tomonidan bir stavkadan ortiq dars soatlarini, hatto minimal darajadagi ortib qoladigan dars soatlarini (1 yoki 2 soat) ham har oylik hisobotlarda vakant dars soatlari sifatida ko‘rsatib berishlarini talab qilish holatlari kuzatiladi.

Ya’ni, yuqori malakali o‘qituvchi “Umumta’lim muassasalarida sinflarni komplektlash hamda tarifikatsiya ro‘yxatlarini shakllantirish tartibi to‘g‘risida”gi (3271-sonli) nizom asosida 30 soat dars  olgan bo‘lsada, maktab direktori har oyda o‘sha o‘qituvchiga berilgan ortiqcha 10 soatni hududiy bandlik bo‘limiga bo‘sh ish o‘rni sifatida ko‘rsatishga majbur edi. Natijada esa o‘qituvchilarga berilgan ortiqcha dars soatlari ish so‘rab kelgan talabgorlarga olib berilardi.

Kuni-kecha normativ hujjatlarni ko‘zdan kechirayotib, Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2021 yil 28 aprelda imzolangan “Xalq ta’limi tizimidagi tashkilotlarning byudjetdan tashqari jamg‘armalari mablag‘larini shakllantirish va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 243-sonli qarori bilan Vazirlar Mahkamasining 275-sonli qaroriga o‘qituvchilarni xursand qiladigan o‘zgartirishlar kiritilganligiga ko‘zim tushib qoldi.

Quvonarli tomoni shundaki, Vazirlar Mahkamasining 275-sonli qarori bilan tasdiqlangan nizomning 3-ilovasiga, «O‘qituvchilarning tarifikatsiya ro‘yxati asosida o‘qituvchilarga bir yarim stavka miqdorigacha belgilangan dars soatlarining bir stavkadan ortiq bo‘lgan qismi bo‘sh ish o‘rinlari sifatida qayd etilmaydi.» degan band qo‘shilibdi.

Ana endi yangi o‘quv yilidan boshlab, umumta’lim muassasalari o‘qituvchilariga 1,5 stavkagacha ajratilgan dars soatlari vakant dars soat sifatida tuman (shahar) aholi bandligiga ko‘maklashish markazlariga beriladigan har oylik hisobotlarga kiritilmaydi. Shu sababli 1.5 stavka dars olgan o‘qituvchilar “endi darsimni olib qo‘yishadi” degan “qo‘rquv”dan halos bo‘ladi.

2021-yilning 1-sentabridan boshlab budjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdori 1,1 barobarga oshiriladi. Bu haqida Prezident farmoni e’lon qilindi.

❗️Sentabr oyidan oshirilgan oyliklar boʻyicha hisoblanganda pedagog xodimlar quyidagicha oylik oladilar:

✅Maktab direktori:
3 mln 185 ming 070 soʻm (400 oʻquvchigacha)
3 mln 400 ming 886 soʻm (401-880 oʻquvchigacha)
3 mln 606 ming 259 soʻm (881-1600 oʻquvchigacha)
3 mln 814 ming 781 soʻm (1600dan ortiq)

✅Direktor oʻrinbosarlari: (MMIBDOʻ, OʻTIBDOʻ)
2 mln 974 ming 763 soʻm (400 oʻquvchigacha)
3 mln 185 ming 070 soʻm (401-880 oʻquvchigacha)
3 mln 400 ming 886 soʻm (881-1600 oʻquvchigacha)
3 mln 606 ming 259 soʻm (1600dan ortiq)

✅Direktorning hoʻjalik ishlari boʻyicha oʻrinbosari:
1 mln 376 ming 802 soʻm (401-880 oʻquvchigacha)
1 mln 496 ming 631 soʻm (881-1600 oʻquvchigacha)
1 mln 621 ming 000 soʻm (1600dan ortiq)

✅CHQBT rahbari:
2 mln 299 ming 438 soʻm

✅Yoshlar yetakchisi – 2 mln 299 ming 438 soʻm (Agar yetakchilik shtati tugatilmasa)

✅Ijodiy-madaniy masalalar boʻyicha targʻibotchi (0.5 st) – 1 mln 149 ming 719 soʻm

✅Psixolog – 2 mln 69 ming 494 soʻm

✅Oʻqituvchilar (mutaxassis toifali) – 2 mln 299 ming 438 soʻm

✅Oliy toifali oʻqituvchi – 3 mln 170 ming 010 soʻm

✅Birinchi toifali oʻqituvchi – 2 mln 868 ming 608 soʻm

✅Ikkinchi toifali oʻqituvchi – 2 mln 574 ming 348 soʻm

✅Oʻrta maxsus ma’lumotli oʻqituvchi – 2 mln 149 ming 436 soʻm

✅Maktab laboranti (1 st)– 1 mln 137 ming 632 soʻm

✅Kutubxonachi (oʻrta maxsus) – 1 mln 94 ming 227 soʻm
Kutubxona mudiri (oʻrta maxsus) – 1 mln 261 ming 866 soʻm
Kutubxonachi (oliy ma’lumotli) – 1 mln 151 ming 816 soʻm
Kutubxona mudiri (oliy ma’lumotli) – 1 mln 376 ming 802 soʻm

Tibbiy ko‘rikdan o‘tish muammosi xar yili ko‘tariladi. Eski muammolar yana boshlandi. Ko‘pchilik o‘qituvchilar tibbiy ko‘rikdan o‘tish pedagog xodimlar uchun pullik yoki bepulligi, pullik bo‘lgan taqdirda hamma joyda to‘lov bir xil emasligi, undan tashqari tibbiy ko‘rikdan o‘tish uchun borayotganlardan ko‘rikdan o‘tish jarayonida ishlatiladigan anjomlardan tortib hattoki, tibbiyot perchatkasigacha talab qilinayotganligi haqida shikoyatlar kelib tushmoqda.

Ho‘sh aslida bu hususida qonunchilikda nima deyilgan:

Mehnat kodeksining 214-moddasida ish beruvchi mehnat shartnomasi tuzish chog‘ida dastlabki tarzda va keyinchalik (ish davomida) vaqti-vaqti bilan tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishni tashkil qilishi shart bo‘lgan xodimlar ro‘yxati ko‘rsatilgan (bu ro‘yxatga o‘qituvchilar ham kiradi) hamda tibbiy ko‘riklardan o‘tilishi munosabati bilan xodimlar chiqimdor bo‘lmasligi belgilangan.

E’tibor bergan bo‘lsangiz, MKning 214-moddasiga binoan tibbiy ko‘rikdan o‘tish munosabati bilan xodimdan pul undirilishi mumkin emas, shuningdek “Xodimlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risida”gi nizomga muvofiq tibbiy ko‘riklarni o‘tkazish vaqtida xodimning ish joyi (lavozimi) va o‘rtacha oylik ish haqi saqlanishi belgilab berilgan.

Amalda esa, o‘qituvchilar yoki ish beruvchi o‘z hisobidan majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishi kerak bo‘lgan boshqa xodimlardan haligacha tibbiy ko‘rik uchun pul olinadi. Chunki, Moliya bo‘limlari byudjet tashkilotlari smetasiga majburiy tibbiy ko‘riklar uchun hech qanday pul ajratmaydi.

Bu masalani ijobiy hal etish uchun bloger, o‘qituvchi Isroil Tilaboev (https://t.me/domlajon) juda ko‘p marotaba harakat qildi. I.Tilaboev o‘tgan yili Prezident portaliga, beshta vazirlik va Respublika kasaba uyushmalari Federatsiyasiga O‘zbekiston bo‘yicha o‘qituvchilar uchun tibbiy ko‘riklarni bepul qilishlarini so‘rab xat yozgandi (https://t.me/domlajon/955). Shundan so‘ng I.Tilabboev yashaydigan tumandagi tibbiyot bo‘limiga jami 26 milliondan ortiq summa tibbiy ko‘rik uchun o‘tkazib berilgandi. Lekin, I.Tilaboev o‘shanda tibbiy ko‘rikni butun Respublika bo‘yicha bepul bo‘lishini so‘rab xat yozgandi.

Undan tashqari, Farg‘ona viloyati, Uchko‘prik tumanidagi 6 nafar o‘qituvchilar ham tibbiy ko‘rik masalasida sudda ham yutib chiqishib, ijobiy natijaga erishgandi. (https://t.me/domlajon/1111) Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, demak o‘qituvchilar uchun tibbiy ko‘rikdan o‘tish mutlaqo bepul amalga oshirilishi kerak. Buni sud ham qaror bilan tasdiqlab turibdi.

Muammo esa, o‘qituvchilar tibbiy ko‘rigi Respublika bo‘yicha bepul amalga oshirilshi haligacha belgilab qo‘yilmaganligida. Endi tibbiy ko‘rik masalasini ijobiy hal etishni Sog‘liqni saqlash vazirligi yoki Respublika kasaba uyushmalari Federatsiyasi yoki bo‘lmasa Xalq ta’limi vazirligi o‘z zimmasiga olishi kerak. Bu masala vazirliklarning o‘zaro kelishuvlari asosida amalga oshirilmas ekan, o‘qituvchilardan tibbiy ko‘rik uchun yana pul talab qilinaveradi.

P.S: O‘qituvchilar uchun avtokredit, uzoq muddatga imtiyoli uy-joylar yoki bo‘lmasa, qanaqadir qo‘shimcha imtiyozlar so‘ralmayapti. Shunday ekan hech bo‘lmasa, shu tibbiy ko‘rikni bepul qilinishini ta’minlab beraylik.

Kamida 5 yil ish stajiga ega xodimlarini 2021/22 o‘quv yilida davlat OTMlarining sirtqi va kechki ta’lim shakliga o‘qishga tavsiya etish huquqiga ega vazirlik, idora va yirik xo‘jalik birlashmalari ro‘yxati tasdiqlandi.

Ro‘yxatdagi tashkilotlar tizimida ishlovchi xodimlar imtihonsiz, suhbat natijalariga ko‘ra, tabaqalashtirilgan to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga tavsiya etilishi mumkin.

Ro‘yxatdagi tashkilotlar 2021/22 o‘quv yili uchun 100 nafargacha talabgorga tavsiyanoma berishlari mumkin.

Tizimda asosiy ish joyi sifatida 5 yildan kam bo‘lmagan muddatda faoliyat yuritayotgan xodimlarga tegishli vazirlik, idora yoki yirik xo‘jalik birlashmasining asosiy faoliyatidan kelib chiqib, tavsiyanoma tashkilotning shaxsan birinchi rahbari tomonidan beriladi.

Suhbat natijalariga ko‘ra sirtqi va kechki ta’lim shakliga o‘qishga tavsiya etilgan talabgorning o‘qishi (sirtqi ta’lim shakli uchun 5 yil, kechki ta’lim shakli uchun 4 yil) uchun to‘lov-kontrakt mablag‘lari ishlab turgan muayyan tashkilot tomonidan to‘lab beriladi.

Endi xalq ta’limi tizimi xodimlari masofadan turib malaka oshirishlari mumkin. Buning uchun ularda telefon yoki kompyuter va internet bo‘lishining o‘zi kifoya qiladi.

Avloniy nomidagi ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan xalq ta’limi xodimlarining malakasini oshirishda “Uzluksiz kasbiy ta’lim” elektron platformasi yo‘lga qo‘yildi. Institut mutasaddilari platformaning ishlash tartibi, yaratilgan qulayliklar haqida gapirib berishdi.

Pedagog qanday qilib o‘zi xohlagan sharoitda malaka oshirishi mumkin?

Xalq ta’limi tizimi xodimlari ishdan ajralmagan holda, istagan paytda va istagan joydan turib kasbiy malakalarini oshirishlari mumkin. Buning uchun planshet, telefon, kompyuter qurilmalaridan biri va internet bo‘lsa bas. 12 oy davomida kerakli kreditlar to‘plangach ularga sertifikatlar beriladi.

Platformaga onlinedu.uz manzili orqali kirib ro‘yxatdan o‘tiladi. Hozirgi kunda platformada maktab direktorlari, tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari fan metodistlari va o‘qituvchilar uchun malaka oshirish kurslari joriy qilingan.

Ro‘yxatdan o‘tib o‘z shaxsiy kabinetiga ega bo‘lgan xodim diagnostikadan o‘tkaziladi, ya’ni uning ko‘nikmalarida qay darajada bo‘shliqlar mavjudligi aniqlanadi va platforma unga shu bo‘shliqlarni to‘ldirish uchun kurslar taqdim etadi.

Onlayn malaka oshirish kursi qanday bo‘ladi?

Ular eng kami 15 daqiqadan iborat videodarslar bo‘lib dars yakunida mavzu yuzasidan taqdimot va test topshiriqlari beriladi. Xodim shu mavzuni to‘liq o‘zlashtirib, savollarga to‘g‘ri javob bersagina keyingi darsga o‘tishi mumkin bo‘ladi. Unga qayta tayyorlanish uchun istagancha qayta imkoniyat beriladi, har bir imkoniyat vaqti 40 daqiqadan oshmaydi.

Tinglovchi barcha darslarni o‘rganib o‘zlashtirib bo‘lgach, diagnostikada aniqlangan 8ta kompetensiya bo‘yicha undagi olingan ko‘nikmalar solishtiriladi. Natijalarga qarab tinglovchiga qo‘shimcha kurslar ham taklif etiladi. Malaka oshirish kursidagi darslarni tugatgach tinglovchiga olgan bilimiga qarab kreditlar beriladi. Ilmiy-tadqiqot instituti rektori o‘rinbosari Farhod Karimov platformaning e’tiborga molik jihatlari xususida so‘zlab berdi:

“Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 25 yanvardagi PQ-4963-son qarorida belgilangan vazifalar ijrosi bo‘yicha xalq ta’limi tizimi xodimlarining uzluksiz kasbiy rivojlanishi uchun sharoit yaratish maqsadida institut tomonidan “Uzluksiz kasbiy ta’lim” maxsus elektron platformasi yaratildi. Ruxsat bersangiz mazkur platformaning imkoniyatlariga to‘xtalib o‘tsam, zero bu ma’lumotlar barcha xodimlar uchun kerakli hisoblanadi:

• Maxsus platforma “tas-ix” da joylashtirilgani va personal kompyuter bilan birga mobil telefon orqali (android, ios) kirish imkoniyati;
• mustaqil onlayn ro‘yxatdan o‘tish va malaka oshirish;
• har bir tinglovchining shaxsiy kabineti;
• malaka oshirishni boshlashdan oldin kasbiy kompetensiyalar bo‘yicha diagnostikadan o‘tish;
• diagnostika natijalariga asosan individual kasbiy rivojlanish trayektoriyasining shakllanishi;
• individual trayektoriyaga asosan platforma tomonidan ehtiyojga asoslangan kurslarning taklif etilishi;
• har bir kursdagi alohida mavzu bo‘yicha videodars, taqdimot, adabiyotlar mavjudligi;
• har bir mavzudan keyin o‘zlashtirish darajasini aniqlash imkoniyati (agarda tinglovchi ma’lum mavzuni o‘zlashtirishi past bo‘lsa keyingi mavzular ochilmaydi);
• rahbar va mutaxassislar kamida 30 soat (15 kredit), pedagoglar 36 soat (18 kredit) malaka oshirishdan o‘tgandan keyin malaka oshirganlik to‘g‘risidagi elektron sertifikat;
• har bir tinglovchining natijalaridan kelib chiqib shaxsiy portfoliosi shakllanishi;
• muqobil malaka oshirish shakllaridan foydalanish va uchun muayyan kredit to‘plash imkoniyati;
• malaka oshirish davrida turli vebinarlarda cheklanmagan vaqtda va cheklanmagan tinglovchilar soni ishtirok etishi (bunda tinglovchi onlayn vebinarda ishtirok etmasa vebinarning arxivini ko‘rishi mumkin);
• vebinarlar o‘tkazish payida turli onlayn so‘rovnomalar o‘tkazish imkoniyati;
• yaratilgan kurslar sifatini baholash (5 balli tizimda);
• tinglovchilar va tyutorlar o‘rtasida o‘zaro muloqot qilish va fayl almashish;
• tinglovchilar tomonidan o‘zlarining mualliflik kurslarini joylashtirish va boshqa tinglovchilarga o‘rtoqlashish.

2021 yil 1 martdan boshlab fan metodistlari mazkur platforma orqali kredit-modulga asoslangan malaka oshirish boshlandi. 1 may holatiga 1647 nafar metodist malakasi oshirilib tegishli sertifikatga ega bo‘ldi.

Metodistlar uchun ehtiyojga asoslangan 30 ta videokurs tayyorlandi va joylashtirildi.

15 iyuldan boshlab maktab direktorlari ham mazkur platformada malaka oshirishi boshlandi. Ular uchun 8 ta kompetensiya bo‘yicha ehtiyojga asoslangan 192 ta videokurs tayyorlanmoqda.

“Uzluksiz kasbiy ta’lim” maxsus elektron platformasini takomillashtirish davom ettirilmoqda. Bunda quyidagi imkoniyatlar yaratiladi:

• Har bir fan metodisti o‘ziga biriktirilgan hudud va fan kesimida o‘qituvchilarning kasbiy rivojlanishini monitoring qilish va baholash mumkin;
• Turli yo‘nalishlarda so‘rovnomalar o‘tkazish milliy tizimi (google formdan imkoniyatlaridan kengroq ) yaratiladi;
• Butun tizim xodimlarining kasbiy rivojlanishini turli kesimlarda monitoring qilish va kuzatib borish (dashboard);
• Maxsus platforma orqali dars va vebinar o‘tgan tyutorlarning faolligini kuzatish va ularning o‘quv soatlarini hisoblash va elektron jurnal yuritish;
• Kasbiy diagnostika turlarini kengaytirish;
• nodavlat ta’lim muassasalari va oliy ta’lim muassalari uchun sub tizim yaratish.

Kreditlar nima?

Kredit – bir so‘z bilan aytganda xodimning o‘z ustida ishlagani uchun beriladigan bahosi. U boshqalardan farqli o‘laroq, xorijiy kurslarni tugallaganligi, yoki o‘quvchisi olimpiadalarda faxrli o‘rinlarni egallaganligi xaqidagi sertifikatlar bo‘lsa inobatga olinadi. O‘sha sertifikatda belgilangan kreditlar platformada to‘playotgan kreditlarga qo‘shib beriladi. Ya’ni malaka oshirish kursida o‘qib to‘planadigan bahoni u o‘z ustida ishlab avvaldan to‘plagan hisoblanadi. Shu o‘rinda kreditlar miqdori ham ahamiyatli, kreditlar minimal 15-20dan, maksimal 54dan baland bo‘lishi mumkin. Xodimning bir yilda to‘plagan kreditlari miqdori 15 ball bo‘lsa u o‘z-o‘zidan malaka oshirishdan ozod etiladi. Xodimning pedagogik faoliyatidagi yutuqlari tan olinadi.

O‘quvchisi respublika va xalqaro olimpiadalarda o‘rin egallagan o‘qituvchilar uchun yuqori kreditlar beriladi. Bunday pedagoglar 54 kreditga ega bo‘lishadi va 3 yil mobaynida majburiy malaka oshirishdan ozod etilib, malaka sertifikatlari 3 yilgacha yangilanib boradi.

Sertifikatlar QR kodga ega bo‘lib, undagi raqamlar orqali uning kimga tegishli ekanligini aniqlash mumkin.

Milliy vebinar tizimi – o‘zbekcha “zoom”

Institut tomonidan amalga oshirilgan samarali ishlardan biri – yangi malaka oshirish kurslarida foydalanish uchun yaratilgan Milliy vebinar tizimi bo‘ldi. Ma’lumki, pandemiya davrida zoom platformasi eng keng tarqalgan va ommalashgan ilovalardan biri bo‘ldi. Jamoa yaratgan Milliy vebinar tizimi mazkur ilovadagi barcha funksiyalarni o‘zida jamlab, ayrim jihatlarda undan ustunlikka ham ega. Avloniy nomidagi ilmiy-tadqiqot instituti rektori Ayubxon Radjiyevning so‘zlariga ko‘ra, bu ilova ishtirokchilar soni cheklanmaganligi, vaqt chegaralanmaganligi va bepul ekanligi bilan foydalanuvchilarga katta qulaylik yaratadi.

“Tizimda bir vaqtning o‘zida 3 mingdan ortiq tinglovchi foydalanishi mumkin. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, serverlarni ko‘paytirib, internet sifatini yanada oshirsak, bu vebinar tizim kelgusida keng ommalashadi. Tizimning ustun jihatlaridan biri – uning xavfsizligi ta’minlangan.

Platformada malaka oshirayotgan xodim bilan dars o‘tayotgan o‘qituvchi shu vebinarda yuzma-yuz ko‘rishishi imkoniyati yaratilib, kurslarning qiziqarli va jonli bo‘lishi kafolatlanadi” dedi rektor.

Malaka oshirishdan maqsad mutaxassisni qiynash emas, unga yordam berish

Hozirga qadar pedagoglar 5 yilda bir marta 144 soatlik malaka oshirish kursida o‘qishlari shart edi. Bu borada ko‘plab muammolar yuzaga kelganligi sir emas: ayniqsa korrupsion holatlarning ko‘payishi bilan bog‘liq. Shunday kurslarda ishtirok etgan 12,5 mingdan ortiq pedagoglar orasida o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi tizimni tubdan o‘zgartirish zarurligini ko‘rsatdi va shunday muammolar aniqlandi:

1.   Malaka oshirish kurslarining faqat malaka oshirish institutida yo‘lga qo‘yilishi ta’lim sifatining pastligiga olib kelgan. Oqibatda pedagoglar bu yerga toifa olishlari uchun malaka oshirganlik to‘g‘risida sertifikat zaruriyati sababligina o‘qishga kelishgan.

2.   O‘qituvchilarning malaka oshirish jarayonida bir oylik o‘qishlari sabab maktablarda darslarning o‘tilmay qolish holatlari bo‘lgan. So‘rovnoma natijalariga ko‘ra, fizika, matematika, kimyo fan o‘qituvchilari o‘qishda bo‘lganligi sababli boshqa fan o‘qituvchisi shunchaki “o‘quvchilarni ushlab turish” uchun darsga kirgan. Bir oy davomida o‘sha fanning o‘tilmasligi ta’lim sifatiga ta’sir qilmay qolmaydi.

3.   Tadqiqot ishtirokchilari ta’kidlashlaricha, bir oy davomida o‘qituvchining kun bo‘yi o‘qishda bo‘lishi oilaviy munosabatlarga ham ta’sir qilar ekan. Maktablarda dars beradigan o‘qituvchilarning katta qismi xotin-qizlar bo‘lganligi sabab ular uchun bu qiyinchilik tug‘dirgan. Ishtirokchilarning 12 foizi buni qayd etgan.

4.   Malaka oshirishdagi yakuniy imtihon, malaka ishini yozish kabi yuklamalar korrupsion holatlarning gurkirashiga olib kelgan. O‘qishga kelgan xodim ertalabdan kechgacha darsda bo‘ladi, berilgan topshiriqlarni bajarib keladi va yana 50-60 betlik bitiruv malaka ishi yozishi, yakuniy imtihonga tayyorlanishi kerak bo‘ladi. Jismonan va ruhan buncha yuklamani bajarish qiyin. Malaka oshirishdan maqsad mutaxassisni qiynash emas, unga yordam berishdan iborat bo‘lishi lozim. 

Endi pedagog imtihondan o‘tolmasa qaytadan pul to‘lab malakasini oshirish haqida qayg‘urmaydi

Tizimni korrupsiyadan xoli qilish uchun yuqoridagi holatlarning barchasidan voz kechildi. Malaka oshirayotgan mutaxassis endi imtihon uchun emas, taqdim etilgan ma’lumotlarni o‘zlashtirish uchun platformadan foydalanadi. O‘quv kurslari yakunida maktab direktorlari olgan ko‘nikmalari orqali o‘z rahbarlik qiladigan muassasani rivojlantirish uchun yo‘lga qo‘yadigan ishlari haqida, o‘qituvchilar esa o‘z darslarini boyitish maqsadida o‘rgangan yangi metodlari asosida dars o‘tib beradi. Bu jarayonlar vebinar tizim orqali amalga oshiriladi.

Xulosa qilib aytganda, hukumatimiz xalq ta’limi xodimlari uchun qulay, sifatli va sermazmun malaka oshirish tizimini joriy qilishga sharoit yaratmoqda. Bu o‘z o‘rnida o‘qituvchi-pedagoglar zimmasidagi mas’uliyatni oshirib, ta’lim sifatini ko‘tarishga xizmat qiladi. O‘ylaymizki, jamiyatning ravnaqi va millatning kelajagi uchun mas’ul shaxslarni tarbiyalayotgan muallimlar yaratilgan bu imkoniyatlardan unumli foydalanish orqali o‘z mamnuniyatlarini bildirishadi. Yangilangan tizimning zalvorini his qilmaslik, uni yana samarasiz holga keltirishi tabiiy.

Abdulla Avloniy nomidagi ilmiy-tadqiqot instituti matbuot xizmati Ⓣ

E’tiqodlar xilma-xil bo‘lgan va ko‘p millatli jamiyatda bag‘rikenglik, hamjihatlik va o‘zaro totuvlik muhiti, insonparvarlik va mehr-oqibat tuyg‘ularini shakllantirish hamda mustahkamlash ijtimoiy hayot farovonligiga erishishning asosiy garovidir.

Din shaxsiy dunyoqarash va amal bo‘lib, qonun uni to‘liq kafolatlaydi, har bir shaxsni diniy hissiyotlari kamsitilishidan himoyalaydi.

O‘zbekiston qadimdan turli millat va elat hamda konfessiya vakillari o‘zaro tinch-totuv yashab, o‘z diniy ibodat va rasm-rusumlarini emin-erkin bajarib kelgan bag‘rikeng diyor sifatida qadrlanadi. Mamlakatimizning ushbu yo‘nalishda olib borayotgan izchil siyosati xalqimiz va jahon hamjamiyati tomonidan haqli ravishda e’tirof etilmoqda.

Yurtimizda vijdon erkinligini ta’minlash har doim ustuvor vazifalardan biri bo‘lib kelgan. Shu bois, parlamentimiz tomonidan “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun yangi tahrirda ishlab chiqildi va qabul qilindi.

Ushbu maqsadda, Qonun vijdon erkinligi me’yorlarini aniq ko‘rsatib, fuqarolarning xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmasligini ta’minlaydi. Shuningdek, har qanday dinga zo‘ravonlik bilan kiritishni taqiqlaydi.

Demokratik davlatlar qatorida, qonun ustuvorligi tamoyilidan kelib chiqib O‘zbekistonda ham dinning siyosatga aralashishi hamda dindan siyosiy maqsadlarda foydalanishga yo‘l qo‘yilmasligi Qonunda aniq ko‘rsatildi.

Qonunni tayyorlashda shu boradagi xalqaro me’yor va talablar, birinchi navbatda, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt hamda BMTning Inson huquqlari bo‘yicha qo‘mitasining umumiy tartibdagi sharhlari puxta o‘rganilib, ulardagi asosiy qoida va tamoyillar inobatga olindi.

Yurtimizda tarixan shakllangan an’ana, urf-odat va qadriyatlarni hisobga olgan holda, Qonunda hamkorlarimiz – Yevropa Kengashining Venesiya komissiyasi, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining Demokratik institutlar va inson huquqlari bo‘yicha byurosi kabi nufuzli xalqaro tuzilmalar ekspertlari tomonidan berilgan tavsiyalar o‘z aksini topdi.

Qonundagi prinsipial yangiliklar haqida gapirganda, ular diniy-ma’rifiy sohada olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning izchil davomi sifatida, avvalo, har bir insonning vijdon erkinligini ta’minlash uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishga, huquqni qo‘llash amaliyotiga aniqliklar kiritishga alohida e’tibor qaratilganini qayd etish lozim.

Bu yangiliklar, ayniqsa, quyidagi masalalarda yaqqol namoyon bo‘ladi:

Birinchidan, Qonun asosida diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish va tugatish bilan bog‘liq tartib soddalashtirilib, bu borada muhim yengilliklar joriy etilmoqda.

Xususan, mahalliy diniy tashkilotlar, jumladan, masjidlar va boshqa konfessiyalarning ibodatxonalarini tashkil etish bo‘yicha tashabbuskor fuqarolar soni ikki barobar kamaytirilib, 50 nafardan kam bo‘lmagan etib belgilandi. Shuningdek, diniy tashkilotning markaziy boshqaruv organi va diniy ta’lim muassasalarini tuzish uchun ham 100 nafar tashabbuskor bo‘lishi haqidagi talab bekor qilindi.

Diniy tashkilotni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish bilan bog‘liq xizmatlar to‘liq elektron shaklda, inson omilisiz amalga oshirilishi joriy etildi.

Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi adliya idoralariga taqdim etiladigan hujjatlar soni keskin qisqardi, ularni ko‘rib chiqishning muddati esa 3 barobarga kamaydi, ya’ni 3 oydan 1 oyga tushirildi.

Bu bilan diniy tashkilot tuzish tashabbuskorlariga qulay, tez va sifatli xizmat ko‘rsatish imkoniyati yaratildi, ortiqcha byurokratik to‘siqlar bartaraf etildi.

Diniy tashkilotni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etish asoslari Qonun bilan belgilanib, unda ko‘rsatilmagan asoslarga ko‘ra rad etishga yo‘l qo‘yilmasligi ta’minlandi.

Shu bilan birga, diniy tashkilotning faoliyatini to‘xtatib qo‘yish va tugatish faqatgina sud orqali bo‘lishi, ro‘yxatdan o‘tkazadigan va boshqa davlat organlari bunga haqli emasligi, mansabdor shaxslarning muayyan diniy tashkilot qonuniy manfaatlarini buzuvchi xatti-harakatlari ustidan sudga murojaat qilinganda diniy tashkilot davlat bojini to‘lashdan ozod etilishi kabi qo‘shimcha kafolatlar nazarda tutildi. Bu ham ilgari tariximizda bo‘lmagan mexanizmlardir.

Ikkinchidan, diniy ta’limning professional maqomi rasman e’tirof etildi, O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining dinga bo‘lgan munosabatidan qat’i nazar, dunyoviy ta’lim olish huquqi ta’minlanishi qayd etildi.

Har qanday shaxsning “o‘zicha” aholiga diniy ta’lim berishi – noan’anaviy aqidalarning tarqalishiga, mutaxassis bo‘lmagan shaxslar tomonidan sof diniy masalalar bo‘yicha biryoqlama tushunchalar berilishiga olib keladi.

Bu esa jamiyatda diniy masalalar bilan bog‘liq ixtiloflar kelib chiqishiga, aholining yot g‘oya va qarashlar ta’siriga tushishiga sabab bo‘ladi. Shu maqsadda, diniy ta’lim muassasasidan tashqarida diniy ta’lim berish noqonuniy faoliyat sifatida belgilandi.

Uchinchidan, amaldagi qonunchilik hujjatlarida “ibodat libosi” tushunchasining huquqiy ta’rifi mavjud emasligi sababli jamoat joylarida ibodat libosida yurishga taqiq Qonundan chiqarib tashlandi.

Shu bilan birga, amaldagi boshqa qonunchilik hujjatlariga asosan, davlat tashkilotlari va muassasalarida xodimlarning kiyinishiga oid talablar ularning ichki hujjatlari bilan tartibga solinadi.

To‘rtinchidan, diniy tashkilotni tuzish uchun talab etib kelingan mahalla fuqarolar yig‘inlari roziligini olish tartibi bekor qilindi. Diniy tashkilot tuzish tashabbuskorlari ortiqcha xat-hujjatlarni yig‘ishdan xalos bo‘ldilar.

Beshinchidan, bugungi kunda dunyoning ko‘pgina mintaqalarida notinch vaziyat hukm surayotgani tufayli diniy omildan g‘arazli maqsadlarda foydalanish kuchayib borayotganini inobatga olib, O‘zbekiston hududida buzg‘unchi g‘oyalarning tarqalishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun diniy mazmundagi bosma, audio va video mahsulotlarni ekspertizadan o‘tkazish dolzarb bo‘lib qolmoqda.

Qonunda, jamiyatda turli yot qarashlarni targ‘ib qilayotgan guruhlarning faoliyati, ular tomonidan tarqatilayotgan buzg‘unchi g‘oyalarning salbiy ta’siridan aholini himoya qilish maqsadida diniy mazmundagi materiallarni dinshunoslik ekspertizasining ijobiy xulosasini olgandan keyin tayyorlash, olib kirish va tarqatish belgilab qo‘yildi.

Bundan tashqari, davlat idoralari tomonidan qonun normalari noxolis talqin qilinishi va turlicha qo‘llanishining oldini olish maqsadida atama va tushunchalarga ta’riflar keltirildi, ular aniq va ravshan tarzda bayon etildi.

Negaki, qonun atamalarining noto‘g‘ri talqin qilinishi natijasida turli tushunmovchiliklar, masalaga noxolis yondashuv holatlari vujudga kelishi mumkin. Shu kabi omillardan kelib chiqib, Qonunda har bir insonning Konstitutsiyamiz bilan kafolatlangan huquqlariga mos ravishda, fuqarolarga diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmasligi qat’iy belgilandi.

Ushbu qo‘shimchalar jamiyatda turli konfessiyalar o‘rtasida o‘zaro do‘stlik va hamjihatlik aloqalarini yanada mustahkamlashga, yuz berishi mumkin bo‘lgan turli tushunmovchiliklarning oldini olishga xizmat qiladi.

Diniy qarash va ta’limotlarning turlicha talqin qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida “noqonuniy diniy faoliyat” bilan “qonuniy diniy faoliyat” o‘rtasidagi chegara aniq belgilab qo‘yildi hamda “diniy ta’lim” tushunchasiga huquqiy jihatdan aniqlik kiritildi.

Shuningdek, Qonun bilan belgilab qo‘yilayotgan vijdon erkinligini ta’minlash sohasidagi asosiy ustuvorliklar konfessiyalar o‘rtasida tinchlik va totuvlikni ta’minlash, dunyoviy davlatchilik tamoyilini kafolatlash, shuningdek, aholi ongi va qalbiga yot g‘oyalarning singdirilishiga qarshi ma’rifat yo‘li bilan kurashishni nazarda tutadi.

Shu o‘rinda yana bir bor ta’kidlaymiz, O‘zbekiston — ko‘p konfessiyali mamlakat. Unda istiqomat qiladigan 130 dan ortiq millat va elat vakillari 16 konfessiyaga amal qiladi. Ularning o‘zaro tinch, totuv va hamkor faoliyat ko‘rsatishi Vatanimiz ravnaqi, yurtimiz tinchligini ta’minlashga xizmat qiladi.

Qonunda fuqarolarning huquqlarini ro‘yobga chiqarish va jamiyatda tinch-totuvlikni ta’minlashga, fuqarolarning munosib hayot kechirishiga shart-sharoit yaratishga davlatning kafil ekani qayd etildi.

Mazkur Qonun diniy bag‘rikenglik va konfessiyalararo hamjihatlikni mustahkamlashga, dinning asl mohiyatini anglashga, buzg‘unchi g‘oyalarga qarshi immunitet hosil qilishga, ijtimoiy-ma’naviy muhit barqarorligini ta’minlashga munosib hissa qo‘shadi.

Umuman olganda, ushbu Qonun inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar bilan kafolatlangan, diniy sohada umume’tirofetilgan huquq va erkinliklar, yurtimizdagi hozirgi diniy vaziyatning o‘ziga xos xususiyatlari va bevosita O‘zbekistonda dinlararo munosabatlar shakllanishining tarixiy sharoitlarini o‘z ichiga olgani bilan ahamiyatlidir.

Qonun turli dinlarga e’tiqod qiluvchi mamlakatimiz fuqarolari o‘rtasidagi o‘zaro do‘stlik va hamjihatlikka asoslangan munosabatlarni saqlab qolish va yanada mustahkamlash, ularning diniy e’tiqod bilan bog‘liq qadriyatlari, urf-odat va an’analari hurmat qilinishi hamda to‘liq ta’minlanishini kafolatlaydi.

Bu esa, hech shubhasiz, yangi O‘zbekistonni barpo etish va uni dunyoga tarannum qilishning eng muhim sharti va garovidir.

Toshkent viloyat adliya boshqarmasi

yetakchi maslahatchisi A.I.Rahmatullaev

Tibbiy ko‘rikdan o‘tish muammosi xar yili ko‘tariladi. Eski muammolar yana boshlandi. Ko‘pchilik o‘qituvchilar tibbiy ko‘rikdan o‘tish pedagog xodimlar uchun pullik yoki bepulligi, pullik bo‘lgan taqdirda hamma joyda to‘lov bir xil emasligi, undan tashqari tibbiy ko‘rikdan o‘tish uchun borayotganlardan ko‘rikdan o‘tish jarayonida ishlatiladigan anjomlardan tortib hattoki, tibbiyot perchatkasigacha talab qilinayotganligi haqida shikoyatlar kelib tushmoqda.

Ho‘sh aslida bu hususida qonunchilikda nima deyilgan:

Mehnat kodeksining 214-moddasida ish beruvchi mehnat shartnomasi tuzish chog‘ida dastlabki tarzda va keyinchalik (ish davomida) vaqti-vaqti bilan tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishni tashkil qilishi shart bo‘lgan xodimlar ro‘yxati ko‘rsatilgan (bu ro‘yxatga o‘qituvchilar ham kiradi) hamda tibbiy ko‘riklardan o‘tilishi munosabati bilan xodimlar chiqimdor bo‘lmasligi belgilangan.

E’tibor bergan bo‘lsangiz, MKning 214-moddasiga binoan tibbiy ko‘rikdan o‘tish munosabati bilan xodimdan pul undirilishi mumkin emas, shuningdek “Xodimlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risida”gi nizomga muvofiq tibbiy ko‘riklarni o‘tkazish vaqtida xodimning ish joyi (lavozimi) va o‘rtacha oylik ish haqi saqlanishi belgilab berilgan.

Amalda esa, o‘qituvchilar yoki ish beruvchi o‘z hisobidan majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishi kerak bo‘lgan boshqa xodimlardan haligacha tibbiy ko‘rik uchun pul olinadi. Chunki, Moliya bo‘limlari budjet tashkilotlari smetasiga majburiy tibbiy ko‘riklar uchun hech qanday pul ajratmaydi.

Bu masalani ijobiy hal etish uchun bloger, o‘qituvchi Isroil Tilaboev (https://t.me/domlajon) juda ko‘p marotaba harakat qildi. I.Tilaboev o‘tgan yili Prezident portaliga, beshta vazirlik va Respublika kasaba uyushmalari Federatsiyasiga O‘zbekiston bo‘yicha o‘qituvchilar uchun tibbiy ko‘riklarni bepul qilishlarini so‘rab xat yozgandi (https://t.me/domlajon/955). Shundan so‘ng I.Tilabboev yashaydigan tumandagi tibbiyot bo‘limiga jami 26 milliondan ortiq summa tibbiy ko‘rik uchun o‘tkazib berilgandi. Lekin, I.Tilaboev o‘shanda tibbiy ko‘rikni butun Respublika bo‘yicha bepul bo‘lishini so‘rab xat yozgandi.

Undan tashqari, Farg‘ona viloyati, Uchko‘prik tumanidagi 6 nafar o‘qituvchilar ham tibbiy ko‘rik masalasida sudda ham yutib chiqishib, ijobiy natijaga erishgandi. (https://t.me/domlajon/1111) Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, demak o‘qituvchilar uchun tibbiy ko‘rikdan o‘tish mutlaqo bepul amalga oshirilishi kerak. Buni sud ham qaror bilan tasdiqlab turibdi.

Muammo esa, o‘qituvchilar tibbiy ko‘rigi Respublika bo‘yicha bepul amalga oshirilshi haligacha belgilab qo‘yilmaganligida. Endi tibbiy ko‘rik masalasini ijobiy hal etishni Sog‘liqni saqlash vazirligi yoki Respublika kasaba uyushmalari Federatsiyasi yoki bo‘lmasa Xalq ta’limi vazirligi o‘z zimmasiga olishi kerak. Bu masala vazirliklarning o‘zaro kelishuvlari asosida amalga oshirilmas ekan, o‘qituvchilardan tibbiy ko‘rik uchun yana pul talab qilinaveradi.

P.S: O‘qituvchilar uchun avtokredit, uzoq muddatga imtiyoli uy-joylar yoki bo‘lmasa, qanaqadir qo‘shimcha imtiyozlar so‘ralmayapti. Shunday ekan hech bo‘lmasa, shu tibbiy ko‘rikni bepul qilinishini ta’minlab beraylik.

Ma’lumot berilishicha, yangi operatsion tizimda Android ilovalar to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlaydi.

Microsoft o‘zining yangi Windows operatsion tizimi taqdimotini o‘tkazdi.

Windows 11 interfeysi sezilarli o‘zgarishlarga uchragan. «Pusk» menyusi chapdan markazga ko‘chirilgan. Yangi operatsion tizimga yarim shaffoflik qaytgan.

Shu bilan birga, avvaldan o‘rnatilgan ilovalar, masalan, One Drive va Edge brauzeriga ham o‘zgarishlar kiritilgan. 

Yangi Windows tizimida sensorli ekranlar bilan ishlash imkoniyatiga alohida e’tibor qaratilgan.

Eng katta yangilik esa operatsion tizimda Android ilovalarning to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlashi bo‘lgan. 

Foydalanuvchilar Windows 11 yangilanishlarini yaqin oylarda olishlari aytildi.

Nima sababdan 9-sinf bitiruvchilariga shahodatnomalarining originali emas, uning nusxasi berilyapti. 11-sinfni bitirganidan keyin attestatlarning originali beriladimi?

Javob: O‘zbekistonda 11 yillik majburiy ta’lim joriy etilgani sababli, aksariyat 9-sinf o‘quvchlari ta’limni o‘z maktabida davom ettiradi, ularning shahodatnomalarining originali ham maktabda saqlanadi. Agar 9-sinfdan keyin o‘quvchi boshqa maktabga yoki akademik litseyga o‘qishga qabul qilinsa, ushbu o‘qishga kirgan ta’lim muassasasi tomonidan berilgan ma’lumotnoma (talon) asosida shahodatnomaning original nusxasi berib yuboriladi. Bu masalada ota-onalar maktab direktoriga murojaat etishlari mumkin.

11 yillik majburiy ta’limni tamomlaganidan so‘ng esa ularga attestatlari tantanali ravishda topshiriladi.

AOKA majlislar zalida 2021/2022 o‘quv yilida OTMlarga qabul parametrlari mavzusida matbuot anjumani bo‘lib o‘tdi. Xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatov maktab bitiruvchilarining oldingi yillarda oliy ta’limga hujjat topshirishda bo‘lgan qiyinchiliklari va bugungi imkoniyatlar haqida gapirdi.

«Avvallari hujjat topshirish uchun birinchi maktabda ovora bo‘lardi, attestatini vaqtida ololmasdi. Ikkinchidan, oliy ta’lim muassasasiga olib borganda atay qiyinchilik qilganday, hujjat topshirtirmaslikka harakat qilinardi. Bugungi kunga kelib bu borada qiyinchiliklar yo‘qotildi, ya’ni arizalar onlayn topshiriladi. Ota-onalar va o‘quvchilar attestatni olish uchun maktabga borib yurishi shart emas.

Ariza topshirilayotganda attestat ma’lumotlari Xalq ta’limi vazirligi bazasidan DTM bazasiga o‘tadi va hujjat topshirish uchun qog‘oz attestatni olish shart emas», deb ma’lumot berdi Sherzod Shermatov.

Shuningdek, vazirga ko‘ra, o‘quvchisi oliy ta’limga kirmagan maktablar soni 3 baravarga kamaygan. Shu orqali maktab rahbarlari faoliyatiga baho beriladi.

«Har bir maktabda abituriyent shtablari tashkil qilingan. Sababi, yoshlar oliy ta’limni tanlashda va tayyorgarlik uchun imkoniyat yaratish. Kimda internet bo‘lmagani uchun hujjat topshira olmasa, maktabda shu imkoniyatdan foydalanishi mumkin. Onlayn ariza to‘ldirganda abituriyentlar o‘zi yoki ota-onasi raqamlarini kiritishini so‘rar edik, chunki boshqa raqamdagi kishiga sms kelsa u bexabar qolishi mumkin», dedi xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatov.

Vazirga ko‘ra, bu yil deyarli hamma bitiruvchilar shaxsini tasdiqlovchi hujjat oldi. ID-karta ololmagan 2 ming nafar o‘quvchi qoldi.